Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu (FSEK) eser sahibinin mali ve manevi haklarını koruma altına almıştır. Fotoğraf sahibinin manevi hakkı, fotoğraf ile fotoğrafçının kişiliği ve maneviyatı ile ilgili konuları içeren haktır. Somut olarak manevi hak, içinde fotoğrafta değişiklik yapılmasının engellenmesi hakkı, fotoğrafçının isminin fotoğrafta belirtilmesi hakkı ve fotoğrafı kamuya sunma haklarını barındırır. Fotoğraf sahibi mali haklarını devretse dahi manevi haklarını kullanmaya devam edebilir. Fotoğraf sahibinin mali hakkı, fotoğraf sahibine fotoğraftan ekonomik olarak yararlanma ve üçüncü kişilerin fotoğraftan izinsiz yararlanmalarına engel olma yetkisi verir.
1) MANEVİ HAKLAR
FSEK’de manevi haklar dört bölümde incelenmiştir fakat bu haklardan “eserin aslına ulaşma hakkı” fotoğraf için uygulanmayacağından bu çalışmada irdelenmemiştir.
a) Eseri Kamuya Sunma Hakkı
Fotoğraf eserinin kamuya sunulması, fotoğrafın, fotoğraf sahibinin kişisel alanından çıkarak yayımlanması, yayınlanması ya da diğer bir yol ile aleniyete kavuşturulması ile olur. Fotoğraf sahibi, fotoğrafın kamuya sunulup sunulmayacağına, sunulacaksa ne zaman, hangi mecrada ve nasıl sunulacağına kendisi karar verir.
b) Eser Sahibinin İsminin Belirtilmesi Hakkı
Fotoğraf eseri sahibi, fotoğrafında isim, ibare ve işaret belirtme hakkına sahiptir. Fotoğrafçı bu yolla tanınırlık, nam ve ün kazanır. Fotoğraf eserinin her türlü kullanımı ve yararlanılmasında fotoğraf sahibinin kendisinin tanıtılmasını isteme hakkı vardır.
c) Eserde Değişiklik Yapılmasını Engelleme Hakkı
Dijital imkanların artmasına paralel olarak fotoğrafların manipüle edilme imkanı da bu ölçüde artmıştır. Fotoğraf eseri sahibinin izni olmadan fotoğraf üzerinde değişiklik yapılması fotoğraf sahibinin manevi haklarını ihlal anlamına gelir ve tazminat sorumluluğunu doğurur. Fotoğraf eserine ilişkin mali hakların devredilmesi halinde dahi eseri kullanma hakkına sahip olan kişiler fotoğraf eseri sahibinin izni olmaksızın fotoğrafta keyfi değişiklikler yapamazlar. Fotoğraf eseri sahibi,
fotoğraf eserinin üzerinde değişiklik yapılmasına izin vermiş olsa dahi, kendi itibarına zarar veren ve fotoğrafın özgünlüğünü bozan değişiklikleri engelleme hakkı vardır. Fotoğraf eseri ile ilgili değişiklik yapma hakkının devri yazılı olmak zorundadır
Yabancılar için Türkiye’de Şirket Kurma Rehberi makalemizden de bilgi edinebilirsiniz.
2) MALİ HAKLAR
Mali haklar, fotoğraf eseri sahibinin fotoğraf üzerindeki ekonomik değerlerini koruma altında alan haklardır. FSEK mali hakları; işleme hakkı, çoğaltma hakkı, yayma hakkı, temsil hakkı, umuma iletim hakkı ve satış bedellerinden pay verilmesi hakkı olarak altı bölüm halinde yasallaştırmıştır. Bu mali hakların tamamı ya da birkaçı birbirinden bağımsız sözleşmelerle fotoğraf sahibi tarafından üçüncü kişilere devredilebilir.
a) İşleme Hakkı
Fotoğraf hukuku bağlamında işleme, bir fotoğraf eserinden yararlanılarak başka bir eser meydana getirme faaliyetidir. Örneğin fotoğraflar bir kolajın konusu olabilirler ya da bilgisayar programlarından yararlanılarak manipüle edilip farklı bir hale getirilebilirler. İşleme hakkı eser sahibine ait bir mali hak olduğundan bu hak FSEK’de belirtilen kurallara uygun olarak yapılan bir sözleşme ile devredilebilir. Fotoğraf sahibinden izin alınmadan fotoğraf eserinin işlenmesi FSEK tarafından cezai müeyyideye tabidir.
b) Çoğaltma Hakkı
Çoğaltma bir fotoğrafın aynen tekrarlanmasından ibarettir. Tekrarlama işlemi kağıda, plastiğe, cama olabileceği gibi sanal ortamda da gerçekleşebilir. Arama motorlarında fotoğraf eserinin küçültülmüş şekilde gösteriminin çoğaltma hakkının ihlali sayılacağı düşünülmektedir. Çoğaltma hakkı maddi menfaatin en çok sağlanacağı yer olduğundan eser sahibi için en önemli mali haktır.
Marka Hukuku Nedir? makalemizi de inceleyebilirsiniz.
c) Yayma Hakkı
Bu hak, eserin aslı ve çoğaltılmış nüshalarının dağıtılması yolu ile kamuya sunulmasıdır. Eserin kamuya sunulması yayma yolu ile gerçekleştiğinden bu hak manevi haklardan eseri kamuya sunma hakkı ile paraleldir. Yayma hakkı ile çoğaltma hakkı birbirine çok benzese de farklıdır. Şöyle ki; fotoğraf eseri sahibi çoğaltma hakkını kullanıp, yayma hakkını kullanmayabilir. Yayma hakkının bir kere kullanılmakla tüketildiği kabul edilmektedir.
d) Temsil Hakkı
Temsil hakkı; çoğaltma ve yayma hakkı gibi hakları kapsayan bir üst kavramdır. Bu hak, fotoğraf eserinin, doğrudan doğruya veya işaret, ses veya resim nakline yarayan aletlerle halka sunulması hakkının eser sahibinde olduğunu ifade eder.
e) Kamuya İletim Hakkı
Bu hak, fotoğrafın kitle iletişim araçları olan sinema, televizyon, gibi iletişim araçları kullanılarak kamuya sunulmasına ilişkindir. Fotoğrafın internette ulaşılmasını sağlayacak faaliyetler de iletim hakkı kapsamında kabul edilmektedir.
f) Fotoğrafın Satışından Pay Talep Etme Hakkı
Bir fotoğraf eseri tüm hakları ile birlikte satıldıktan sonra, fotoğrafın büyük değer kazanması ve tekrar satılması halinde fotoğraf eseri sahibine veya mirasçılarına değer artışından pay verilir. Günümüzde fotoğraf sanatına olan ilginin ve yönelimin artması konu hakkında bilinçlenme gereğini de beraberinde getirmiştir. Toplumların kültürel gelişimini sağlayabilmesi için fikir ve sanat eserlerini meydana getirenlerin haklarının korunması gerekmektedir. Yukarıda belirtilen haklar fotoğrafçının mali ve manevi haklarına ilişkin özet niteliğinde olup konu hukuksal alanda yadsınamayacak ölçüde geniş yer kaplamaktadır.
Av. Deniz Bilge